vienncyhdt@gmail.com 
Tại Việt Nam, vị thuốc kê huyết đằng còn được gọi là cây cỏ máu, là một loại thảo dược được sử dụng rộng rãi. Cây này có nhiều đặc tính có lợi cho sức khỏe và có thể được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh khác nhau, cũng như giúp bồi bổ cơ thể. Tuy nhiên, để sử dụng cây cỏ máu hiệu quả, cần hiểu rõ về các bệnh mà nó có thể chữa trị và cách sử dụng đúng cách.
1. Đặc điểm cây cỏ máu
Cây cỏ máu là một loại cây dây leo, có thân gỗ to và có chiều dài lên đến 10 mét, đường kính thân khoảng 3-4 cm. Thân cây hình trụ tròn hoặc hơi dẹt, được bao phủ bởi một lớp vỏ màu nâu nhạt và có vẻ hơi thô ráp. Cây được đặt tên là cây cỏ máu do nhựa của nó có màu đỏ giống như màu máu khi bị cắt.
Phần lá của cây cỏ máu là dạng lá kép, gồm từ 3-9 lá chét hình trứng. Mặt trên của lá cây có bề mặt nhẵn và màu xanh đậm, trong khi mặt dưới màu nhạt hơn.
Hoa của cây cỏ máu nảy ra từ các kẽ lá, có phần cuống nhỏ và được phủ bởi lông mịn bên ngoài. Chúng mọc thành những chùm hoa màu tím. Cây cỏ máu ra hoa vào mùa thu và ra quả vào tháng 9 hoặc tháng 10 hàng năm. Quả của cây có hình trứng hoặc lưỡi liềm, dài khoảng 7cm và được bao phủ bởi lớp lông nhung. Mỗi quả chứa từ 3-5 hạt.
Cây cỏ máu phổ biến tại Việt Nam và một số quốc gia khác như Trung Quốc và Lào. Loài cây này thường mọc ở các vùng núi có độ cao trên 850m, và có thể được tìm thấy trong rừng hoặc ven bờ sông, suối.
2. Cách sử dụng dược liệu cây cỏ máu
Để trả lời câu hỏi về tác dụng của cây cỏ máu trong việc chữa bệnh, trước tiên cần tìm hiểu về cách sử dụng loại dược liệu này. Thành phần sử dụng để làm thuốc từ cây cỏ máu là phần thân (dây leo).
Thân cây cỏ máu được thu hoạch bởi người dân quanh năm, tuy nhiên tập trung nhiều vào từ tháng 8 đến tháng 10. Người dân thường lựa chọn những thân cây có phần vỏ màu vàng, bề mặt mịn, rắn chắc và còn tươi để thu hái trước.
Hiện nay, cây cỏ máu được sơ chế thành 2 dạng như sau:
- Dạng tươi: Sau khi thu hoạch về, thân cây cỏ máu được rửa sạch, sau đó thái thành những phiến mỏng và có thể sử dụng ngay.
- Dạng khô: Trước khi phơi khô, cần ngâm nước thân cây cỏ máu trong 1-2 giờ đối với thân nhỏ và 3 ngày liên tiếp đối với thân to. Sau đó, thân cây được vớt ra, rửa sạch và thái thành những phiến mỏng trước khi được làm khô bằng cách phơi nắng hoặc sấy.
Dược liệu cây cỏ máu không được bảo quản tốt rất dễ bị nấm mốc xâm nhập gây hư hỏng. Do đó, cần bảo quản ở nơi khô ráo, mát mẻ và nhiệt độ phòng. Nếu sử dụng cây cỏ máu vào mùa đông hoặc mùa mưa với độ ẩm không khí cao, cần phơi khô hoặc sấy để bảo quản được lâu hơn.
3. Cây cỏ máu có tác dụng gì?
Cây cỏ máu được sử dụng rộng rãi trong Y học Cổ truyền với các tác dụng sau:
- Chỉ thống, lợi huyết, thông kinh hoạt lạc, thư cân, hành huyết, táo vị và giúp tăng sức đề kháng của cơ thể.
- Có khả năng chữa trị nhiều bệnh như thiếu máu, hư lao, mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, đau lưng, mỏi gối, kinh nguyệt không đều, khí huyết hư, thiếu máu não, cơ thể suy nhược, đau dạ dày. Ngoài ra, cây cỏ máu còn được sử dụng để điều trị bệnh sau sinh ở phụ nữ như thiếu máu, da xấu và kém sắc.
Tác dụng của cây cỏ máu trong Y học hiện đại:
- Các nghiên cứu trên chuột cho thấy chiết xuất cồn từ cây cỏ máu giúp giảm tình trạng viêm nhiễm do Formaldehyde. Một nghiên cứu khác trên chuột cũng cho thấy cây cỏ máu có tác dụng thúc đẩy khả năng chuyển hóa phosphate tại thận và tử cung của chuột.
- Nghiên cứu trên chó và thỏ sử dụng nước sắc từ cây cỏ máu cho thấy có chiều hướng giảm chỉ số huyết áp, ngoài ra còn ức chế cơ tim trên ếch thử nghiệm.
- Các nhà nghiên cứu đã tiêm dịch chiết từ cây cỏ máu vào màng bụng chuột nhắt và nhận thấy nó có tác dụng giảm đau, an thần.
Theo chuyên gia, liều dùng cây cỏ máu là từ 10-30g mỗi ngày, có thể dùng dưới dạng nước sắc uống, nấu như trà, ngâm rượu hoặc cô đặc thành cao. Tuy nhiên, cây cỏ máu vẫn có nguy cơ gây độc khi tiêm chiết xuất vào tĩnh mạch động vật với liều lượng 4.25g/kg sẽ gây chết.
4. Cây cỏ máu chữa bệnh gì?
4.1. Viêm khớp dạng thấp
Nguyên liệu chuẩn bị:
- 16g cây cỏ máu, cây cứt lợn, rễ vòi voi và cây khúc khắc mỗi loại
- 12g địa hoàng và ngưu tất mỗi vị
- 10g rễ cây cà gai leo, hồng trúc mỗi, cây đơn châu chấu và rễ cúc ảo mỗi vị.
Các nguyên liệu trên có thể sắc uống mỗi ngày 1 lần để giảm đau, giảm viêm, cải thiện các triệu chứng bệnh viêm khớp dạng thấp và giúp làm ấm khớp.
4.2. Thiếu máu, bệnh hư lao
Cần chuẩn bị khoảng 200-300g dược liệu cây cỏ máu. Sau đó, tán nhỏ dược liệu và cho vào bình để ngâm cùng với 1 lít rượu. Thời gian ngâm ít nhất 7-10 ngày trước khi sử dụng để đạt hiệu quả tốt nhất.
4.3. Đau lưng, mỏi gối
Bệnh này thường xảy ra ở người lớn tuổi và thường là biểu hiện của sự suy giảm chức năng của thận. Dân gian đã sử dụng một bài thuốc từ cây cỏ máu để điều trị bệnh như sau:
- Chuẩn bị 16g sâm nam (tục đoạn), 16g cây cỏ máu, 12g hương thảo, cẩu tích và khoan cân đằng cho mỗi vị.
- Trộn đều các dược liệu trên và cho vào ấm để sắc với 700ml nước.
- Nấu sôi, sau đó giảm lửa và đợi nước cô đặc còn 300ml.
- Lọc bỏ các thảo dược và chia nước sắc thành 2-3 lần uống.
- Người bệnh nên uống mỗi ngày 1 thang như trên trong vòng 6 ngày liên tiếp để cải thiện các triệu chứng đau lưng, mỏi gối.
4.4. Điều hòa chu kỳ kinh nguyệt, khí huyết hư, thiếu máu não, mệt mỏi, chóng mặt, hoa mặt
Để chuẩn bị bài thuốc trị kinh nguyệt không đều, cải thiện tình trạng khí huyết hư và tăng cường máu lên não, cần chuẩn bị các nguyên liệu sau: cây cỏ máu 16g, ngưu kinh 10g, khương hoàng 6g và ích mẫu 12g.
Sau đó, ta sắc chung tất cả các nguyên liệu với nước, gạn lấy thuốc chia làm 2-3 phần đều nhau và uống vào buổi sáng, trưa, tối. Uống 1 thang mỗi ngày sẽ giúp cải thiện tình trạng kinh nguyệt không đều, khí huyết hư và tăng cường lượng máu lên não.
4.5. Bệnh đau lưng
Cần chuẩn bị 16g mỗi loại cây cỏ máu, củ kim cang, rễ trinh nữ và cườm thảo, kết hợp với 12g ngưu tất nam, 8g quế chi, 8g cây bao kim và 6g trần bì.
Để chế thuốc, sắc các loại dược liệu trên với nước, sau đó gạn lấy thuốc và chia thành 2-3 lần uống đều nhau trong ngày.
Kết hợp với chế độ nghỉ ngơi và tập luyện phù hợp, uống thuốc như trên mỗi ngày sẽ giúp giảm đau lưng, đồng thời kích thích khí huyết lưu thông tốt hơn.
4.6. Bồi bổ sức khỏe, lợi huyết và kích thích tăng cân
Cần chuẩn bị khoảng 50g cây cỏ máu khô. Sau đó, rửa sạch cây cỏ máu bằng nước, lặp lại quá trình này 2 lần để loại bỏ tạp chất.
Đun sôi 1,5 lít nước cùng với cây cỏ máu trong ấm khoảng 20 phút và tắt bếp. Sau đó, lọc và uống 100ml bài thuốc mỗi lần nhiều lần trong ngày, thay thế cho phần nước uống thông thường.
Sử dụng liên tục bài thuốc này từ cây cỏ máu sẽ giúp cơ thể cảm thấy khỏe mạnh hơn, cải thiện chất lượng giấc ngủ và tăng cường sức đề kháng. Ngoài ra, bài thuốc cũng có thể giúp cải thiện vấn đề liên quan đến cân nặng và tiêu hóa.
4.7. Bệnh đau thần kinh tọa
Chuẩn bị 20g cây cỏ máu, 12g cỏ xước rễ lớn, thoát hạch nhân, hồng hoa và khương hoàng mỗi vị, 10g hạn liên thảo và 4g cam thảo.
Đem các dược liệu trên sắc với 400ml nước trong khoảng 20 phút, sau đó chia thành 2 lần uống mỗi ngày. Sử dụng bài thuốc trên mỗi ngày sẽ giúp cải thiện tình trạng sức khỏe.
4.8. Bệnh đau dạ dày
Để giảm các triệu chứng đau dạ dày như đau thượng vị, đầy hơi, buồn nôn, ợ chua, ăn uống kém tiêu hóa, bệnh nhân có thể sử dụng một trong ba loại bài thuốc từ cây cỏ máu sau:
- Bài 1: Sắc 16-20g cây cỏ máu trong nước sôi, uống nước này thay cho trà trong suốt ngày.
- Bài 2: Sử dụng lượng lớn cây cỏ máu và rượu trắng có nồng độ 40 độ trở lên. Rửa sạch dược liệu và xếp chúng vào bình thủy tinh, rồi đổ rượu vào cho đến khi thuốc ngập mặt. Ngâm thuốc trong nơi thoáng mát trong khoảng 15-30 ngày trước khi sử dụng. Uống 2 lần mỗi ngày, mỗi lần 1 ly khoảng 10ml.
- Bài 3: Kết hợp 12g cây cỏ máu, lôi công thảo khô, chính hoài, hà thủ ô, hắc đại đậu, cườm thảo, cam thảo dây và 16g liêu sâm. Rửa sạch dược liệu, đem đi sắc với nước và uống 3-4 lần mỗi ngày.
Sau khi sử dụng bài thuốc trên vài tháng, người bệnh sẽ thấy các triệu chứng giảm dần.
5. Lưu ý khi sử dụng cây cỏ máu
Lưu ý khi sử dụng cây cỏ máu:
- Phụ nữ mang thai không nên sử dụng cây cỏ máu vì có thể gây động thai;
- Trẻ em, người có cơ địa dị ứng hoặc quá mẫn với thành phần của cây cỏ máu cũng không nên dùng;
- Khi sử dụng cây cỏ máu dạng khô, cần đảm bảo dược liệu không bị pha trộn với các tạp chất và cây cỏ khác. Nếu dược liệu phơi khô bị ẩm, mốc, đổi màu thì không nên sử dụng để tránh ngộ độc;
- Do tính ấm của cây cỏ máu, người có cơ thể nhiệt nên thận trọng khi sử dụng vì việc dùng nhiều có thể gây táo bón, khô họng;
- Người bệnh cần tuân thủ đúng liều lượng được hướng dẫn đối với từng loại bệnh cụ thể.
